Na narodnu nošnju Crne Gore su se odrazili razni kulturni uticaji i etničke razlike. Bilo je nekoliko tipova muške i ženske nošnje, a najveća razlika u odevanju je između primorja i unutrašnjosti. Narodne nošnje su bile obeležje pojedinih krajeva. Upotrebljavale su se do dvadesetih godina XX veka. U novije vreme najčešće se oblače na smotrama folklora i ređe na svadbama. Uglavnom se čuvaju kao muzejski eksponati.
Najrasprostranjenija je crnogorska narodna nošnja. Postojale su dve vrste: starija od domaćeg sukna i novija od čoje (svite). Suknena nošnja se masovno nosila do početka XIX veka, a svitenu su nosili vladari, vlastela i plemenski glavari, nešto kasnije i ostali, ali samo u svečanim prilikama. Suknenu nošnju su izrađivale žene na selu, a svitenu terzije po gradovima.
Crnogorska kapa se prvobitno izrađivala od pustine ili belog sukna, a kasnije od crvene svite koja je okolo pokrivena crnom svilom. Košulja se tek počinje nositi sa uvozom platna. Preko košulje se nosio džamadan izrađen od domaćeg sukna, pamućne tkanine ili crvene svite. Gornje gače (dimije) izrađivale su se od domaćeg sukna, crne svite ili crnog debljeg platna. Opasavao se vuneni ili pamućni pojas, dug 5—6 m, širok 15 cm. Oko listova nogu zakopčavale su se vunene dokolenice, a nosile su se vunene čerape i opanci od volovske kože urađeni oputom ili kanapom (špagom). Zimi se preko ove odeće nosio gunj, koji se izrađivao od belog domaćeg sukna koji se spreda nije zakopčavao. Oko pasa se stavljao kožni silav, preko njega crveni vuneni pojas, a na kojem se obvezno nosilo oružje.
Svečano (svitno ili zlatno) odelo su ranije nisili imućniji, a kasnije ostali slojevi društva. Kapa i košulja su su bile svakodnevne. Džamadan je od crvene svite, ukrašen zlatnom žicom na prsima, oko vrata i na rukavima, gunj od bele svite istih oblika kao i sukneni, a jelek od crvene, bez rukava, sav ukrašen svilenim ili zlatnim gajtnima i srmom. Na jelek su prišivane toke razne izrade. Dušanka se izrađivala od crvene svite, sa visećim rukavima, duga oko pojasa, raskošno ukrašavama kitama od srme, gajtanima i zlatnim žicama niz prsa, oko vrata i rukava. To je najraskošniji deo crnogorske nošnje koji su nosili i mladići. Dolama je od zelene svite, istog kroja kao i gunj, ukrašena oko vrata i džepova srmom ili crvenom svilom. Gornje gaće, kroja kao i svakodnevne, izrađene su od plave svite i ukrašene srmom oko džepova. Svileni pojas trambulos dug 6 m, širok 90 cm, opasavao se preko kožmog silava (kolana), u kojem se redovno nosilo oružje.
Ženska nošnja se vremenom menjala, naročito materijal za njenu izradu. Kroj i nazivi su isti za svakodnevnu i svečanu nošnju. Svečan nošnja se izrađivala od bonjeg materijala i raskošno se ukrašavala. Devojke su nosile kacicu sličnu muškoj ili faculet ili su išle gologlave. Žene su nosile lepo rađen (čipkast) svilemi veo (vel), koji je bio pričvršćen za pletenice i padao je niz leđa. Košulja je rađena od svile ili ćenara sa zlatnim ošvicima. Devojke i i neveste su povrh košuljeoblačile dolakticu (rukavi do lakata), od crvene ili ljubičaste svile i ukrašenu srmom oko rukava i duž otvorenih rubova, a starije žene zlatnu jaketu sa rukavima, raskošno ukrašenu srmom. Povrh dolaktice, odnosno jakete, nosio se koret (zobun) od otvoreno-zelene svile, brz rukava, ukrašen raznim ornamentima. Raša, kotula (suknja) izrađivla se od svile ili platna. Preko raše se nosio futo, traversa (kecelja) od crne svile. Kao zimski ogrtač nosio se svileni šal sa resama. Sve žene su nosile fabričke čarape i cipele ili domaće opanke.
Od nakita devojke su nosile đerdan i broš, a žene po nekoliko prstena i ćemer oko pasa.
Pored crnogorske nošnje (muške i ženske) bilo je više vrsta narodnih nošnji karakterističnih za pojedini kraj ili mesto. Karakteristične su muške: bokeljska, risanska, orahovačka, luštička, grbaljska i spičanska. Izuzev dobrotske i paštrovske nošnje, sve su bile slične crnogorskoj ili hercegovačkoj nošnji. Zbog klimatskih uslova kod njih je materijal bio lakši, a ukrašavanje pod mletačkim uticajem (kasnije italijanskim), dok se na crnogorskoj nošnji osećao uticaj Orijenta.
Wikipedia
